Bütün qarışqalar işləyir və yuva üçün qida ehtiyatının yığılmasında fəal rol oynayırlar. Tənbəl qarışqalar yoxdur. Daşıdığı yük bəzən ona çox ağır gələndə dərhal dostlarını çağırır və bir neçə qarışqa bu ağır yükü yuvaya aparırlar. Onlar bütün yay boyu fasiləsiz işləyirlər. Nəhayət, qışa yetdik ərzağı yuvalarına yığdıqlarında hamı içəri girir və qapıları bağlayırlar.
Bəzən işlər planlandığı kimi getmir, bəzi tərsliklər meydana gəlir. Nəmli torpaqda yığılmış buğda vəya arpada nəmlənmə müşahidə olunur. Bu zaman qarışqalar buğda vəya arpanı çölə daşıyıb günəşdə qurudurlar. Taxıl quruduqdan sonra içəriyə, yuvaya qaytarılır. Ancaq bəzən bu taxıllar cücərməyə başlaya bilər. Belə olan halda dərhal taxılı iki yerə bölüb ayırırlar. Parçalardan biri yenidən cücərərsə, onu da yenidən ikiyə bölürlər. Beləliklə, qarışqalar yuvalarına yığdıqları taxılı öz istifadələrinə uyğun şəkildə saxlayırlar. Əgər cücərməsinə icazə versələr, o taxılın onlara heç bir faydası dəyməz.
Bütün bunları qarışqaya kim öyrədib? Bu balaca varlıqlar belə mürəkkəb məsələləri necə əldə ediblər? Burada cavab aydındır. Qarışqalara o balaca bədənləri ilə içərisində hər bir ehtiyaclarını təmin edəcək yuva qurmalarını, aralarında ünsiyyət və xəbərləşməni təmin edə bilmələrini qeyri-iradi, sövq-təbii, ya da daha doğru ifadə ilə, sövq-ilahi olaraq Cənab Allahın (c.c) onlara ilham edib.
Qarışqaların öz dili, aralarında ünsiyyət qurma, məlumat ötürmə üsulları, bir-birilərilə xəbərləşmə metodları var. Belə ki, kiçik bir xəndəyin hər iki tərəfində qarışqa yuvasının olduğu balaca bir bölgədə zooloqlar araşdırma aparıb, məsələnin mahiyyətini öyrənməyə çalışıblar. Deməli bu yuvalardan birindən bir qarışqa götürülərək digər yuvaya qoyulur. Qısa vaxt ərzində qarışqa sürüsü aralarından bir qarışqanın əskik olduğunu anlayır və arıların arı pətəyindən çıxdığı kimi anidən yuvalarından çıxaraq digər yuvaya doğru hərəkət etməyə başlayırlar. Xəndəyin üzərindəki çubuq vasitəsilə qarşı tərəfə keçərək o biri yuvaya hücum edirlər. Bu zaman sual ortaya çıxır ki, qarışqa sürüsünə aralarından itkin düşmüş qarışqanın məhz xəndəyin digər tərəfindəki bu yuvada olduğunu kim söylədi, bu bilgini onlar necə əldə etdilər?
Mütəxəssislər məsələni belə izah edirlər: Öz yuvasından götürülərək digər yuvaya buraxılan qarışqa elektromaqnit dalğalar yayaraq aid olduğu qarışqa koloniyasına gizli mesaj göndərərək koordinatlarını, harada olduğunu xəbər verib. Gizli şəkildə cərəyan edən bu xəbərləşmədən sonra dostları bu qarışqanı xilas etmək üçün səfərbər olublar.
Bu o deməkdir ki, qarışqalar öz aralarında danışırlar. Cənab Allah (c.c) qarışqalara verdiyi bu xəbərləşmə və dil xüsusiyyətini Həzrət Süleyman peyğəmbərə (ə.s) də öyrədib. Həzrət Süleyman (ə.s) Quran ayələrində xəbər verildiyi üzrə dişi (kraliça) qarışqanın qarışqa sürüsünə etdiyi bir xəbərdarlığı anlayıb. Gəlin bu haqdakı ayəyə nəzər salaq: “Nəhayət, onlar qarışqa vadisinə gəldikdə bir qarışqa belə dedi: “Ey qarışqalar, yuvalarınıza girin ki, Süleyman və ordusu fərqinə varmadan sizi əzməsinlər!” (Nəml, 27/18).
Yəni onlar insandırlar, fitrətlərinin bir tələbi olaraq, bəzən düşünmədən, hiss etmədən sizə zərər verə bilərlər. Həzrət Süleyman (ə.s) da Cənab Allahın (c.c) bu lütf qapısını onun üzünə açdığı üçün, həmçinin Cənab Allahın (c.c) qarşılıqsız olaraq ona (ə.s) bəxş etdiyi belə bir nemətə, bu balaca canlıların dilini bilmə xüsusiyyətinə görə minnət, sevinc və məmnunluq duyğusu ilə gülümsəyərək belə deyir: “Ey Rəbbim! Həm mənə, həm də ata-anama verdiyin nemətə görə şükür etməyim və Sənin razı qalacağın yaxşı işlər görməyim üçün mənə güc ver! Öz mərhəmətinlə məni saleh qullarının arasına daxil et!” (Nəml, 27/19).
“Ey qarışqalar, yuvalarınıza girin ki, Süleyman və ordusu fərqinə varmadan sizi əzməsinlər!” (Nəml, 27/18) ayəsini başqa aspektdən belə izah edilə bilər… Burada qarışqa bir növ Həzrət Süleymana (ə.s) xəbərdarlıq edirdi ki, bu səviyyədə güc və hakimiyyətə sahib olan şəxs təkcə insanlar arasında deyil, hətta heyvanlar arasında da ədalətə əməl etməlidir. Burada qarışqa öz tayfasına insanların tam və əskiksiz bir şəkildə ədalətə (ədaləti-tammə) əməl etmələrinin çox çətin olduğunu xatırladırdı.
Əgər heyvanlar aləmi ilə bağlı bəzi xüsusiyyətləri tam qavraya bilsək, bu aləmin öz dili ilə bizə izah edəcəyi çoxlu həqiqətləri və incəlikləri olduğunu görərdik. Misal üçün bəzi surələrin (məsələn, “Nəhl” və “Nəml” surələrinin) Quranda heyvan adları ilə qeyd olunması insanlıq və heyvanlar aləmi arasında belə bir əlaqənin vacibliyindən xəbər verir. Bəli, qarışqa, arı və s. kimi canlıların bizə ilham verəcəyi bəzi həqiqətlər vardır.
Cənab Allah (c.c) Quranda bir peyğəmbərin möcüzəsi olaraq insanların bir heyvanla birbaşa danışmasının və ünsiyyətinin mümkün olacağını göstərir. Bu dil müəyyən mənada o qədər axıcı bir dildir ki, bizim kimi sözlər işlədilməsə də, yenə də səlis, danışıq vasitəsi kimi yetərli və istifadəyə açıqdır.
Qarışqalar, Cənab Allahın (c.c) onları qorumaq üçün bədənlərinə yerləşdirdiyi instinktlərin təsiri ilə təhlükədən xilas ola və qaça bilərlər. Amma uzaqdan görünən və yuvalarına girmələrinə səbəb olan bu qaraltının məhz Həzrət Süleyman (ə.s) peyğəmbərə və onun ordularına aid olduğunu başa düşmələri həqiqətən də insanların indiyədək heç vaxt qarşılaşmadığı bir möcüzədir. Belə hallarda məsələyə möcüzə kimi baxmaqdan başqa çarə qalmır.
Təfsir alimlərindən Məvdudinin “Təfhimul-Quran” adlı təfsir əsərində qeyd etdiyi üzrə, bəzi təfsir alimləri bu ayəyə fərqli mənalar verib. Misal üçün ayədə keçən “vədin-nəml” ifadəsinin “qarışqalar vadisi” deyil, bu adda insanların yaşadığı bir vadi olduğunu qeyd ediblər. Buna görə də, onların fikrincə, ayənin mənası belədir: “Həzrət Süleyman (ə.s) bu qarışqa vadisinə doğru gəldikdə, Nəmlə qəbiləsindən bir nəfər qəbilə üzvlərinə yaşadığı yerə doğru böyük orduların gəldiyini xəbər verdi”. Lakin bu, Quran ayələri ilə dəstəklənməyən bir təfsirdir. Çünki “vədin-nəml”, yəni “qarışqa vadisi” ifadəsinin qarışqaların yaşadığı deyil, insanların yaşadığı bir tayfanın adı olduğunu fərz etsək belə, belə bir tayfa vəya qəbiləyə mənsub insanlara ərəb dilinin qaydalarına görə “Ey qarışqalar!” (Yə əyyuhən-nəml) şəklində bir müraciət şəkli yoxdur.
Heyvan adları ilə çağırılan çoxlu ərəb qəbilələri olsa da - məsələn, Əsəd (aslan), Kəlb (it) - heç bir ərəb Kəlb və Əsəd qəbiləsinin üzvünə “Bir it dedi” vəya “Bir aslan dedi” ifadəsini işlətmir. Buna görə də “Nəmlə” qəbiləsinin bir üzvü haqqında “Bir qarışqa dedi” ifadəsini işlətmək ərəb dili qaydalarına görə uyğun deyil. Eyni zamanda Nəmlə qəbiləsindən bir fərdin: “Ey qarışqalar, yuvalarınıza girin ki, Süleyman və ordusu fərqinə varmadan sizi əzməsinlər!” (Nəml, 27/18) deməsi də mənasız olardı. Tarixdə heç vaxt belə bir hadisəyə, bir ordunun bilmədən bir qrup insanı əzməsinə rast gəlmirik. Əgər bir ordu hücum niyyəti ilə bir yerə gəlibsə, hücuma məruz qalan tərəfin evlərinə sığınması heç bir fayda verməz. Çünki işğalçılar onların arxasınca evlərinə qədər gedəcək və onları daha vəhşicəsinə əzəcəkdilər. Ancaq ordu yalnız səfər yürüşündədirsə, bunun üçün sadəcə yol açmaq kifayətdir. Orduların yürüşləri insanlara zərər verə bilər, lakin onların özləri də bilmədən insanları əzmələri mümkün deyil.
Odur ki, əgər Nəmlə (qarışqa) adında və insanlardan ibarət bir qəbilə olsaydı, həmçinin fərdlərdən biri belə bir hücum zamanı öz qəbiləsini xəbərdar etməli olsaydı, o, deyərdi: “Ey Nəmlə (qarışqa) qəbiləsinə mənsub insanlar! Evlərinizi tərk edin və dağlara sığının ki, Süleyman peyğəmbərin (ə.s) qoşunları sizi əzib məhv etməsinlər”. Həmçinin hücum təhlükəsi olmayan bir vəziyyətdə isə belə deyilərdi: “Ey Nəmlə (qarışqa) qəbiləsinə mənsub insanlar! Süleyman peyğəmbərin (ə.s) qoşunlarının keçidi sizə zərər verməməsi üçün yolları açın!”. Ancaq ayədə bu ifadələrin heç birinə rast gəlmirik. Gəlin bir də ayədəki ifadəyə nəzər salaq: “Ey qarışqalar, yuvalarınıza girin ki, Süleyman və ordusu fərqinə varmadan sizi əzməsinlər!” (Nəml, 27/18).
Ayənin təfsirindəki bu səhv ərəb dilinin incə və dərin mənaları və mövzunun yanlış anlaşılmasından qaynaqlanır. Ayədəki “Qarışqa vadisi” (Vədin-nəml) ifadəsinin orada yaşayan Nəmlə qəbiləsinin adı olmasına gəlincə, bu sadəcə bir fərziyyədir. Bunun heç bir elmi əsası yoxdur. “Qarışqa vadisi” (Vədin-nəml) ifadəsinin sözün həqiqi mənası ilə qarışqa vadisinin adı olduğunu qəbul edənlər onun içində qarışqaların çoxluğuna görə belə bir adın verildiyini qeyd edirlər. İlk dövr müfəssirləri “qarışqa vadisi” ifadəsi haqqında “bu bölgə qarışqalarla dolu bir vadidir” demişlər. Eyni zamanda heç bir tarix və coğrafiya kitabında vəya arxeoloji qazıntıda Nəmlə (qarışqa) adlı tayfanın yaşadığı qeyd edilmir.
Onu da qeyd edək ki, ayədəki “nəml” ifadəsinin qarışqa sürüsü deyil, insanlardan təşkil olunmuş bir qəbilə, “nəmlətun” ifadəsinin də bu qəbiləyə mənsub bir şəxs mənasında başa düşəriksə, Həzrət Süleymanın (ə.s) bu münasibətlə etdiyi dua faydasız və mənasız qalır. Çünki qüdrətli bir hökmdarın qoşunlarının yaxınlaşdığı barədə qəbiləsinə xəbər verən şəxsin bu halı olduqca normal və təbii bir hadisədir. Buna şahid olan Həzrət Süleymanın (ə.s) Allaha (c.c) ayədə xəbər verildiyi şəkildə dua etməyə vadar edəcək heç bir fövqəladə bir hal yoxdur. Ancaq qarışqanın danışığını uzaqdan eşidib anlaya bilməsi, şübhəsiz ki, həmin insanı qürur və təkəbbürə sövq edə biləcək qeyri-adi xüsusiyyətə malikdir. Bu da qürur və təkəbbürə səbəb ola bilərdi. Belə olan halda Həzrət Süleymanın (ə.s) duasının mənası daha aydın anlaşılır: “Ey Rəbbim! Həm mənə, həm də ata-anama verdiyin nemətə görə şükür etməyim və Sənin razı qalacağın yaxşı işlər görməyim üçün mənə güc ver! Öz mərhəmətinlə məni saleh qullarının arasına daxil et!” (Nəml, 27/19).
Qarışqanın potensial təhlükə barədə koloniyanın digər üzvlərinə xəbərdarlıq etməsi və onlara yuvalarına girmələrini söyləməsi heç də təəccüblü deyil. Həzrət Süleymanın (ə.s) bunu necə eşitməsi sualına gəlincə, cavab belədir: Aləmlərin Rəbbindən (c.c) vəhy almaq üçün seçilən və ilahi vəhyi başa düşmə qabiliyyəti verilən bir peyğəmbər üçün qarışqanın danışığını başa düşməsi o qədər də çətin deyil. Bütün bunlarla yanaşı Quranda xəbər verilən peyğəmbər qissələrindəki (qarışqaların dilini başa düşmək də daxil) bütün möcüzələrin elmin inkişafı ilə bir elm halına gəlməsi də istisna deyil. Cənab Allah (c.c) gələcəkdə bir elm halına gələ biləcək bir məsələ haqqında sadəcə bir qapı aralıyaraq əsrlər əvvəl Peyğəmbərləri (ə.s) vasitəlilə bir möcüzə olaraq göstərmiş ola bilər. Məsələyə həm də bu aspektdən baxanda Quran ayələrinin elmin müxtəif sahələrində insanları araşdırmağa təşvik etdiyini söyləyə bilərik.
Qeyd: Quranda misal çəkilən digər həşərat və heyvanlar və burada anladılmaq istənən əsas məqamlar barədə aşağıdakı yazıları oxumaq olar:
1- Ağcaqanadlar harada təlim keçib sertifikat alıblar?
2- Nə üçün ən pis səs eşşəyin səsidir?
3- Quranda milçəyin misal çəkilməsinin səbəbi nədir?
4- Nə üçün dişi hörümçəyin evi?
5- “Məgər onlar dəvənin necə yaradıldığına baxmırlarmı?!”
6- Bal arısına Cənab Allahın (c.c.) “vəhy etməsi” nə mənaya gəlir?
Nazim Mustafayev
Tətbiqimizi yükləyə bilərsiniz
