Natiq Cəfərli: “Bu, ölkə daxilindəki emal müəssisələrinin, kənd təsərrüfatının düzgün idarə olunmamasından irəli gəlir”
2018-ci ilin yanvar ayında Azərbaycanın xarici ticarət dövriyyəsi 1 milyard 727 milyon 332 min dollar təşkil edib. “Marja ttp://marja.az/”nın Dövlət Gömrük Komitəsinə istinadən verdiyi xəbərə görə, ixrac 1 milyard 38 milyon 707 min dollar, idxal 688 milyon 625 min dollar təşkil edib. Nəticədə 350 milyon 81 min dollarlıq müsbət saldo yaranıb (İxrac idxalı üstələyib).
2017-ci ilin yanvar ayında Azərbaycanın ticarət əməliyyatlarının həcmi - 1 milyard 559 milyon ABŞ dolları təşkil etmişdi.
Pis tendensiya idxalın artması, ixracın isə azalmasıdır. Belə ki, 2017-ci ilin yanvarı ilə müqayisədə 2018-ci ilin yanvarında idxal 53% artıb, ixrac isə 6,3% azalıb.
Ötən ilin yanvar ayında idxal əməliyyatları üzrə 450 milyon 36 min ABŞ dolları, ixrac əməliyyatları üzrə 1 milyard 109 milyon ABŞ dolları əməliyyat qeydə alınmışdı.
Bəs görəsən, idxal xərclərinin artmasının səbəbi nədir? Azərbaycan hansı məhsullar üzrə idxaldan asılılığını aradan qaldıra bilməyib?
Bu sualları cavablandıran iqtisadçı ekspert Natiq Cəfərli bildirdi ki, təkcə idxal deyil, ixracla bağlı da problemlər davam edir: “Yenə də ixracda enerji sektorunun payı 90 faiz civarındadır. Bu da onu göstərir ki, ixracla bağlı problemlər də davam edir. Qeyri-neft sektorunun ixrac potensialı çox aşağıdır. Hətta ixracda dövlətin payı o qədər yüksəkdir ki, rəqəmsal olaraq həddindən artıq böyük görünür. İxracda 942 milyon dollar dövlətin payına düşür. Cəmi 92 milyon özəl sektorun payına düşür. Bu onu göstərir ki, ixracda da problemlər davam edir. İdxala gəlincə, burada da maraqlı bir tendensiya müşahidə olunur. Azərbaycanda istehsal olunmayan məhsulların idxalına görə xaricdən asılılıq normal bir haldır. Məsələn, Azərbaycanda dərman istehsalı yoxdur, dərmanların ölkəyə gətirilməsi təbii görünə bilər. Elektrotexnika avadanlıqlarının istehsalı da yox dərəcəsindədir, bunun da idxalı təbiidir. Ancaq bəzi məhsullar var ki, onun nə üçün xaricdən idxal edildiyini anlamaqda insan çətinlik çəkir. Məsələn, Azərbaycan özü xaricə kənd təsərrüfatı məhsulları ixrac edir, amma idxal da artım tempi ilə davam edir. Bu ilin yanvar ayında ölkəyə təxminən 13,5 milyon dollarlıq meyvə və tərəvəz idxal olunub. Həmçinin 5 milyon dollar dəyərində ət məhsulları idxal olunub. Süd məhsulları ilə bağlı da vəziyyət eynidir. Çayla bağlı da maraqlı məqam var. Azərbaycan özünü çay ixracatçısı kimi tanıtmaq istəyir, ancaq təxminən 4,1 milyon dollarlıq çay ölkəyə idxal olunub. Bunların da bir hissəsi sonradan qabalaşdırılaraq ixraca yönəldilib. Bu da Azərbaycanın çay ixracatçısı olduğunu deməyə əsas vermir. Çünki biz xammalı xaricdən alıb, qablaşdırıb satmağa üstünlük veririk ki, bu da əksinə ölkədən valyuta çıxışını sürətləndirən amilə çevrilir”.
İqtisadçının sözlərinə görə, istənilən mal və məhsul növü üzrə baxsaq, görərik ki, az da olsa ölkəyə idxalda artımlar müşahidə olunur: “Bu o deməkdir ki, yerli istehsal hələ də çox zəifdir. Daxili tələbatın mühüm bir hissəsini ödəmək qabiliyyətində deyil. Halbuki elə sahələr var ki, Azərbaycan özü-özünü təmin edə bilər. Normal idarəçilik tətbiq olunsa, normal istehsal sahələri yaradılsa və rentabelli, məhsuldarlığı yüksək olan yeni texnologiyaların təmini ilə istehsal sahələrinə yönəltsək, daxili istehsal bəzi məhsullar üzrə tələbatı təmin edə bilərdi. Ancaq hələ də asılılıq davam edir. Bu da ölkə daxilindəki emal müəssisələrinin, kənd təsərrüfatının düzgün idarə olunmamasından və məhsuldarlığın çox aşağı səviyyədə olmasından irəli gəlir. Azərbaycanda məhsuldarlıq hətta ətraf ölkələrlə müqayisədə çox zəifdir. Bu da yeni texnologiyaların tətbiqinin zəif olmasından xəbər verir. Əl əməyinin çox yüksək səviyyədə olmasından xəbər verir. Bir çox hallarda məhz idarəetmə ilə bağlı problemlərdən doğan səbəblərdir ki, hələ də idxaldan asılılığımız yüksək səviyyədədir”.
N.Cəfərlinin fikrincə, problemin həlli üçün öncə Azərbaycan öz prioritetlərini müəyyən etməlidir: “Bir çox sahələrdə öz gücünü səpələməkdənsə və uğursuzluğa düçar olmaqdansa, uğur qazana biləcəyi sahələrə ciddi fikir verməlidir. Azərbaycanda kənd təsərrüfatı potensialı var. Aqrar məhsullarla həm daxili tələbatı ödəmək, həm də müəyyən dərəcədə ixracı artırmaq olar. Ancaq burada problem iki əsas məsələnin üzərindədir. Birincisi, hələ də idarəetmədə köhnə metodlarla, inzibati yolla təsir etməyə çalışırlar. Stimullaşdırma proqramları çox zəifdir. Kənd təsərrüfatında əsas problem uzunmüddətli və az faizli kreditlərə çıxış imkanlarıdır ki, bu yox dərəcəsindədir. Amma kənd təsərrüfatında elə sahələr var ki, istehsala başlamaq üçün bir neçə il lazımdır. Kreditlərin də çox yüksək faizlə verildiyini nəzərə alsaq, fermerlərin, iş adamlarının uzunmüddətli, faizsiz və ya az faizli kreditlərə çıxış imkanları olmalıdır. Bundan əlavə, hər şey biznes təsərrüfatı ilə idarə olunmalıdır. İstehsalda iştirak da biznes məntiqi ilə olmalıdır. Çox təəssüf ki, Azərbaycan hökuməti kənd təsərrüfatına yeni iş yerlərinin yaradılması projesi kimi baxır. Bu doğru deyil. Dünyanın getdiyi trend budur ki, əl əməyindən nə qədər az istifadə olunsa, kənd təsərrüfatında rentabellik bir o qədər yüksək olur. Ona görə də, yeni texnologiyalardan istifadə olunmalıdır. Hətta dünyada kənardan pultla idarə olunan avadanlıqlar və maşınlardan istifadə olunur ki, bu da rentabelliyi artırır. Bizdə bununla bağlı bir elmi yanaşma da yoxdur. Kənd təsərrüfatında gübrələrin tətbiqi ilə bağlı, məhsuldarlıqla bağlı da problemlər var. Bu sahələrdə yeni yanaşmaya ehtiyac var”.
Natiq Cəfərli vurğuladı ki, Azərbaycanda kənd təsərrüfatının inkişafına nail olunsa, bir çox məhsullar üzrə daxili bazarı tam təmin edə bilər: “İlk növbədə ölkəmiz ət məhsulları ilə özü-özünü tam təmin edə bilər. Bunun üçün potensial var. Ancaq təəssüf ki, iki il öncə strateji məhsulların, pambıq əkini üçün örüş sahələri tutuldu, əkin sahələrinə çevrildi. Nəticədə yem bazası zəiflədi. Bu da iribuynuzlu və xırdabuynuzlu mal-qaranın sayının azalmasına, ətin qiymətinin artmasına və ət məhsullarının daha çox idxal olunmasına gətirib çıxartdı. Əgər maldarlıq inkişaf etsə, təbii olaraq, süd məhsullarına olan tələbatı da eyni qaydada ödəmək mümkün olacaq. Meyvə-tərəvəz məhsulları ilə də özümüzü təmin etmək qabiliyyətindəyik. Ancaq təkcə yanvar ayında ölkəyə 5 milyon dollarlıq meyvə idxal olunub. Qeyri-rəsmi idxal da bir o qədərdir. Sərhədyanı bölgələrdə yaşayan insanlar gündəlik tələbatlarını ödəmək üçün qonşu ölkəyə keçib oradan meyvə-tərəvəz gətirirlər ki, bunlar qeydiyyata alınmır. Bu sahələr üzrə biz özümüzü tamamilə idxaldan sığortalaya bilərik. Şəkər tozu ilə bağlı idxaldan asılılığımız hələ də davam edir. Təkcə yanvar ayında 5,2 milyon dollarlıq şəkər tozu ölkəyə gətirilib. İmişlidə böyük bir şəkər zavodu tikilsə də, xammal çatışmazlığı dərdindən xaricdən asılılığımız artıb. Bu sahədə Azərbaycanda ciddi iş görülə bilər, idxaldan asılılıq kəskin azala bilər. Bir neçə sahə var ki, Azərbaycan özünü təmin etməyə qadirdir. Lakin idarəetmədə olan problemlərə görə bunu edə bilmir”. Musavat.com
Tətbiqimizi yükləyə bilərsiniz
